પ્રવિચાર્યોત્તરં દેયં શ્લોક ગુજરાતી અનુવાદ અર્થ અને મહત્વ

પ્રસ્તાવના

આ શ્લોક એક સંસ્કૃત સુભાષિત છે, જે જીવનમાં ઉપયોગી થઈ શકે તેવા મહત્વપૂર્ણ ઉપદેશો આપે છે. આ શ્લોકમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે વ્યક્તિએ હંમેશા વિચારીને જવાબ આપવો જોઈએ, ક્યારેય ઉતાવળમાં બોલવું જોઈએ નહીં. દુશ્મનના ગુણોને પણ સ્વીકારવા જોઈએ અને ગુરુના દોષોને પણ છોડી દેવા જોઈએ. સનાતન બ્રહ્મનું ધ્યાન ધરવું જોઈએ, ભવિષ્યના દુઃખોને દૂર રાખવા જોઈએ, શારીરિક સુખને સ્વીકારવું જોઈએ અને લોકોની સેવા કરવી જોઈએ. આ શ્લોક વ્યક્તિને સંતુલિત અને સફળ જીવન જીવવા માટે માર્ગદર્શન આપે છે.

શ્લોકનો શબ્દાર્થ અને સરળ ભાવાર્થ

• પ્રવિચાર્યોત્તરં દેયં: જવાબ વિચારીને આપવો જોઈએ.
• સહસા ન વદેઃ ક્વચિત્: ક્યારેય ઉતાવળમાં બોલવું જોઈએ નહીં.
• શત્રોરપિ ગુણાઃ ગ્રાહ્યા: દુશ્મનના ગુણોને પણ સ્વીકારવા જોઈએ.
• દોષાસ્ત્યાજ્યાઃ ગુરોરપિ: ગુરુના દોષોને પણ છોડી દેવા જોઈએ.
• ધ્યેયં સનાતનં બ્રહ્મ: સનાતન બ્રહ્મનું ધ્યાન ધરવું જોઈએ.
• હેયં દુઃખમનાગતમ્: ભવિષ્યના દુઃખોને દૂર રાખવા જોઈએ.
• કાયિકં સુખમાદેયં: શારીરિક સુખને સ્વીકારવું જોઈએ.
• વિધેયં જનસેવનમ્: લોકોની સેવા કરવી જોઈએ.

આ શ્લોકનો સરળ ભાવાર્થ એ છે કે આપણે હંમેશા વિચારીને બોલવું જોઈએ, ઉતાવળમાં કશું પણ બોલવું જોઈએ નહીં. જો દુશ્મનમાં પણ કોઈ સારો ગુણ હોય તો તેને સ્વીકારવો જોઈએ, અને ગુરુમાં પણ કોઈ ખરાબ આદત હોય તો તેને છોડી દેવી જોઈએ. આપણે સનાતન બ્રહ્મનું ધ્યાન ધરવું જોઈએ, આવનારા દુઃખોથી બચવું જોઈએ, શારીરિક સુખનો સ્વીકાર કરવો જોઈએ અને હંમેશા લોકોની સેવા કરવી જોઈએ.

શ્લોકનો વિસ્તૃત અર્થ અને સમજૂતી

આ શ્લોક જીવનના ઘણા મહત્વપૂર્ણ પાસાઓ પર પ્રકાશ પાડે છે. ચાલો આપણે દરેક પાસાને વિગતવાર સમજીએ:

વિચારીને જવાબ આપવો

આપણે હંમેશા વિચારીને જવાબ આપવો જોઈએ, કારણ કે ઉતાવળમાં બોલવાથી ઘણીવાર ગેરસમજ થાય છે અથવા આપણે એવી વાતો કહી દઈએ છીએ જેનાથી બીજાને દુઃખ થાય છે. જ્યારે આપણે વિચારીને બોલીએ છીએ, ત્યારે આપણે આપણા શબ્દો પર નિયંત્રણ રાખી શકીએ છીએ અને નુકસાનકારક વાતો કરવાનું ટાળી શકીએ છીએ. વિચારીને બોલવું એ એક સારો ગુણ છે જે આપણને સંબંધોને મજબૂત કરવામાં અને સંઘર્ષોને ટાળવામાં મદદ કરે છે. આથી જ કહેવાયું છે કે, 'વાણી એ જ માણસની ઓળખાણ છે'.

આપણે હંમેશા યાદ રાખવું જોઈએ કે શબ્દોમાં ઘણી શક્તિ હોય છે. તેઓ ઘા પણ કરી શકે છે અને રૂઝ પણ ભરી શકે છે. તેથી, આપણે આપણા શબ્દોનો ઉપયોગ સમજદારીથી કરવો જોઈએ. જ્યારે કોઈ આપણને કંઈક પૂછે છે, ત્યારે આપણે થોડો સમય લઈને જવાબ આપવો જોઈએ. આપણે પહેલા પ્રશ્નને સારી રીતે સમજવો જોઈએ અને પછી વિચારવું જોઈએ કે આપણે શું કહેવા માંગીએ છીએ. ઉતાવળમાં જવાબ આપવાથી ઘણીવાર ખોટું બોલાઈ જવાય છે અથવા આપણે એવી વાત કહી દઈએ છીએ જેનો આપણને પાછળથી પસ્તાવો થાય છે. ધીરજથી અને વિચારીને બોલવું એ સફળતાની નિશાની છે.

દુશ્મનના ગુણોને સ્વીકારવા અને ગુરુના દોષોને છોડી દેવા

આપણે દુશ્મનના ગુણોને પણ સ્વીકારવા જોઈએ, કારણ કે કોઈ પણ વ્યક્તિ સંપૂર્ણ નથી હોતું. દરેક વ્યક્તિમાં સારા અને ખરાબ ગુણો હોય છે. જ્યારે આપણે કોઈના સારા ગુણોને સ્વીકારીએ છીએ, ત્યારે આપણે તેનાથી શીખી શકીએ છીએ અને આપણી જાતને વધુ સારી બનાવી શકીએ છીએ. ગુણોને સ્વીકારવાથી આપણો દ્રષ્ટિકોણ વિશાળ બને છે. એ જ રીતે, આપણે ગુરુના દોષોને પણ છોડી દેવા જોઈએ, કારણ કે ગુરુ પણ એક માણસ જ હોય છે અને તેનાથી પણ ભૂલો થઈ શકે છે. આપણે ગુરુ પાસેથી જ્ઞાન મેળવવું જોઈએ, પરંતુ તેના દોષોનું અનુકરણ કરવું જોઈએ નહીં. સત્યને ગ્રહણ કરવું અને અસત્યને છોડી દેવું એ જ સાચી સમજણ છે.

આપણે હંમેશા યાદ રાખવું જોઈએ કે કોઈ પણ વ્યક્તિ સંપૂર્ણ નથી હોતી. દરેક વ્યક્તિમાં કંઈક સારું અને કંઈક ખરાબ હોય છે. આપણે લોકોના સારા ગુણો પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવું જોઈએ અને ખરાબ ગુણોને અવગણવા જોઈએ. આ રીતે, આપણે દરેક વ્યક્તિ પાસેથી કંઈક શીખી શકીએ છીએ અને આપણી જાતને વધુ સારી બનાવી શકીએ છીએ. સકારાત્મક દ્રષ્ટિકોણથી જોવાથી જીવન સરળ બને છે.

સનાતન બ્રહ્મનું ધ્યાન ધરવું

આપણે સનાતન બ્રહ્મનું ધ્યાન ધરવું જોઈએ. સનાતન બ્રહ્મ એ પરમ સત્ય છે, જે આ જગતનું સર્જનહાર છે અને જે દરેક વસ્તુમાં વ્યાપ્ત છે. જ્યારે આપણે બ્રહ્મનું ધ્યાન ધરીએ છીએ, ત્યારે આપણે આપણા મનને શાંત કરી શકીએ છીએ અને આંતરિક શાંતિનો અનુભવ કરી શકીએ છીએ. ધ્યાન એ મનને શાંત કરવાની ઉત્તમ રીત છે. આ ઉપરાંત, ધ્યાન આપણને જીવનના ઉચ્ચ હેતુને સમજવામાં અને તેના માર્ગ પર ચાલવામાં મદદ કરે છે. ધ્યાનથી મનની શક્તિ વધે છે.

આપણે દરરોજ થોડો સમય ધ્યાન માટે કાઢવો જોઈએ. ધ્યાનની શરૂઆત કરવા માટે, આપણે એક શાંત જગ્યાએ બેસવું જોઈએ અને આપણા શ્વાસ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવું જોઈએ. જ્યારે આપણા મનમાં વિચારો આવે છે, ત્યારે આપણે તેને દૂર કરવાનો પ્રયાસ કરવો જોઈએ નહીં, પરંતુ તેને આવવા દેવા જોઈએ અને જવા દેવા જોઈએ. ધીમે ધીમે, આપણું મન શાંત થઈ જશે અને આપણે આંતરિક શાંતિનો અનુભવ કરીશું. નિયમિત ધ્યાનથી જીવનમાં સકારાત્મક પરિવર્તન આવે છે.

ભવિષ્યના દુઃખોને દૂર રાખવા

આપણે ભવિષ્યના દુઃખોને દૂર રાખવા જોઈએ. ભવિષ્યમાં શું થવાનું છે તે કોઈ જાણતું નથી, પરંતુ આપણે હંમેશા ખરાબ પરિસ્થિતિઓ માટે તૈયાર રહેવું જોઈએ. આપણે એવી યોજનાઓ બનાવવી જોઈએ જે આપણને મુશ્કેલીઓનો સામનો કરવામાં મદદ કરે. આયોજન કરવાથી ભવિષ્ય સુરક્ષિત બને છે. આ ઉપરાંત, આપણે વર્તમાનમાં જીવવું જોઈએ અને ભવિષ્યની ચિંતા કરવી જોઈએ નહીં. આપણે દરેક ક્ષણનો આનંદ માણવો જોઈએ અને જીવનને સંપૂર્ણ રીતે જીવવું જોઈએ. વર્તમાનમાં જીવવું એ જ સાચી ખુશી છે.

આપણે હંમેશા યાદ રાખવું જોઈએ કે જીવન અનિશ્ચિત છે. કંઈ પણ થઈ શકે છે. તેથી, આપણે હંમેશા તૈયાર રહેવું જોઈએ. આપણે આપણા ભવિષ્ય માટે યોજનાઓ બનાવવી જોઈએ, પરંતુ આપણે વર્તમાનમાં જીવવાનું પણ શીખવું જોઈએ. આપણે દરેક ક્ષણનો આનંદ માણવો જોઈએ અને જીવનને સંપૂર્ણ રીતે જીવવું જોઈએ. સકારાત્મક અભિગમથી મુશ્કેલીઓ સરળ બને છે.

શારીરિક સુખનો સ્વીકાર કરવો

આપણે શારીરિક સુખનો સ્વીકાર કરવો જોઈએ, પરંતુ આપણે તેના ગુલામ બનવું જોઈએ નહીં. શારીરિક સુખ એ જીવનનો એક ભાગ છે, પરંતુ તે જ જીવન નથી. આપણે શારીરિક સુખનો આનંદ માણવો જોઈએ, પરંતુ આપણે તેને આપણા જીવનનો ધ્યેય બનાવવો જોઈએ નહીં. સંતુલિત જીવનશૈલી અપનાવવી જરૂરી છે. આપણે આધ્યાત્મિક સુખને પણ મહત્વ આપવું જોઈએ, જે આપણને આંતરિક શાંતિ અને સંતોષ આપે છે. શારીરિક અને આધ્યાત્મિક સુખનું સંતુલન જ સાચી ખુશી છે.

આપણે હંમેશા યાદ રાખવું જોઈએ કે શારીરિક સુખ ક્ષણિક હોય છે, જ્યારે આધ્યાત્મિક સુખ કાયમી હોય છે. તેથી, આપણે બંને પ્રકારના સુખને મહત્વ આપવું જોઈએ, પરંતુ આધ્યાત્મિક સુખને વધારે મહત્વ આપવું જોઈએ. આધ્યાત્મિકતાથી જીવનમાં શાંતિ અને આનંદ આવે છે.

લોકોની સેવા કરવી

આપણે હંમેશા લોકોની સેવા કરવી જોઈએ. માનવ સેવા એ જ સૌથી મોટો ધર્મ છે. જ્યારે આપણે બીજાની મદદ કરીએ છીએ, ત્યારે આપણને આંતરિક સંતોષ મળે છે. સેવા એ જીવનનો સાચો અર્થ છે. આપણે આપણા સમાજ અને આપણા દેશ માટે કંઈક કરવું જોઈએ. આપણે ગરીબો અને જરૂરિયાતમંદોની મદદ કરવી જોઈએ. આપણે એવા લોકોની મદદ કરવી જોઈએ જેઓ દુઃખી છે અને જેમને આપણી જરૂર છે. નિઃસ્વાર્થ સેવા એ જ સાચો ધર્મ છે.

આપણે હંમેશા યાદ રાખવું જોઈએ કે આપણે બધા એકબીજા સાથે જોડાયેલા છીએ. જ્યારે આપણે બીજાની મદદ કરીએ છીએ, ત્યારે આપણે આખરે પોતાની જાતને જ મદદ કરીએ છીએ. સેવા એ જીવનનો એક મહત્વપૂર્ણ ભાગ છે, અને આપણે બધાએ તેમાં ભાગ લેવો જોઈએ. સમાજસેવાથી વ્યક્તિગત વિકાસ થાય છે.

નિષ્કર્ષ

આ શ્લોક આપણને જીવન જીવવાની સાચી રીત શીખવે છે. તે આપણને જણાવે છે કે આપણે કેવી રીતે વિચારવું જોઈએ, કેવી રીતે બોલવું જોઈએ, કેવી રીતે વર્તવું જોઈએ અને કેવી રીતે જીવવું જોઈએ. આ શ્લોકમાં આપેલા ઉપદેશોનું પાલન કરીને, આપણે એક સંતુલિત, સુખી અને સફળ જીવન જીવી શકીએ છીએ. આ શ્લોક ખરેખર જીવન માટે એક અમૂલ્ય માર્ગદર્શન છે.

આપણે હંમેશા યાદ રાખવું જોઈએ કે જીવન એક ભેટ છે, અને આપણે તેનો યોગ્ય ઉપયોગ કરવો જોઈએ. આપણે આપણા જીવનને સાર્થક બનાવવું જોઈએ અને દુનિયાને વધુ સારી જગ્યા બનાવવા માટે પ્રયત્ન કરવો જોઈએ. સકારાત્મક વલણ અને સારા કાર્યોથી જીવન સફળ બને છે.

ચર્ચાના મુદ્દા

• આ શ્લોકમાં જણાવેલા કયા ઉપદેશો તમને સૌથી વધુ પ્રભાવિત કરે છે?
• તમે તમારા જીવનમાં આ ઉપદેશોને કેવી રીતે અમલમાં મૂકી શકો છો?
• શું તમે માનો છો કે આજના સમયમાં પણ આ શ્લોક પ્રસ્તુત છે? શા માટે?
• આ શ્લોકના અન્ય કોઈ અર્થઘટન હોઈ શકે છે?
• આ શ્લોક તમને તમારા જીવન વિશે શું શીખવે છે?

મને આશા છે કે આ લેખ તમને આ શ્લોકને વધુ સારી રીતે સમજવામાં મદદ કરશે અને તમારા જીવનમાં તેનો અમલ કરવામાં પ્રેરણા આપશે.